Op het elektriciteitsnet van de toekomst speelt iedere verbruiker mee. Netbeheerder Tennet en Vandebron proberen het vast uit. Blockchain wordt ingezet om de transacties betrouwbaar te laten verlopen.
De kleine man als stroomhandelaar. Hoe meer risico, hoe hoger het rendement. Net als op de beurs. Gebruikers van elektrische auto’s zouden zelfs de helft van hun kosten kunnen terugverdienen, denkt Matthijs Guichelaar van energiebedrijf Vandebron, dat zich voorbereidt op rol als ‘vermogensbeheerder’ van groene stroom. Dat vermogen komt van de klant die op afgesproken uren zijn autobatterij ter beschikking stelt voor het balanceren van de markt.
Het weer wordt steeds bepalender voor de elektriciteitsvoorziening, die meer en meer decentraal wordt opgewekt. Breekt de zon door de wolken op een heldere dag in mei, dan halen zonnepanelen ineens optimaal rendement en moet het elektriciteitsnet dat zien te verwerken.
Steekt er daarbij ook nog eens een flinke bries op – of valt de wind ineens weg – dan wordt de opgave voor de mensen in de regelkamer van de nationale netbeheerder Tennet, nog ingewikkelder.
Capaciteit
„Een heel klein beetje meer zon of minder wind leidt al tot flinke fluctuaties”, legt Ben Voorhorst, operationeel directeur van Tennet, uit. Om de balans te handhaven moet er zo veel mogelijk capaciteit beschikbaar komen om die schommelingen op te vangen. Dat betekent: ook met batterijen in elektrische auto’s die aan een laadpaal staan, of batterijen van gebruikers van zonnepanelen.
Naarmate er meer groene stroom komt, moet Tennet vaker ‘bijsturen’ om de spanning op het net op 50 hertz te houden, de Europese standaard voor een stabiel elektriciteitsnet.
Nu al gebeurt dat tientallen keren per dag en dat kost geld. Hoe heftiger de fluctuaties, hoe meer geld. Zondag waren er bijvoorbeeld momenten dat de prijs om op het laatste moment capaciteit toe te voegen bijna tien keer hoger lag dan de marktprijs.
Stabiel netwerk
In het verleden was de elektriciteitsmarkt redelijk overzichtelijk: op de groothandelsmarkt gaven producenten – de grote centrales – en afnemers een dag van tevoren aan wat ze zouden aanbieden en afnemen. Dat leidde tot een betrekkelijk voorspelbare markt en een stabiel netwerk.
Als het aanbod op het net plotseling uitvalt, zal het licht niet uitgaan. Dat komt doordat het Europese net bij calamiteiten de eerste klap opvangt. Maar binnen een kwartier moet netbeheerder Tennet in Nederland voldoende aanbod kunnen aanspreken om zelf het evenwicht te herstellen.
Biedladder
Dat aanbod is veiliggesteld met een oplopende biedladder, waar producenten aangeven voor welke prijs ze kunnen bij- of afschakelen. Dit is de balanceringsmarkt waarop Vandebron nu ook gaat meedoen met de capaciteit van de batterijen van e-auto’s.
Met de groei van decentrale opwekking door zonnepanelen en windmolens neemt de voorspelbaarheid snel af. De handel in elektriciteit verschuift nu van een dag van tevoren naar het laatste kwartier, want pas dan is duidelijk of er moet worden bijgeschakeld, of afgeschakeld.
Veel meer transacties
Het betrekken van al die batterijen van privépersonen betekent heel veel meer spelers op de markt. En heel veel meer transacties tussen aanbieders en afnemers.
In Nederland wordt de proef in eerste instantie uitgeprobeerd met tweehonderd elektrische auto’s die op stroom van Vandebron rijden. In Duitsland, waar Tennet ook een groot deel van het hoogspanningsnet beheert, wordt de proef gedaan met Sonnen, een leverancier van batterijen.
Blockchain
Het digitale register blockchain wordt ingezet om de transacties veilig en betrouwbaar te laten verlopen en Tennet inzicht te bieden in wat er op welk moment aan extra elektriciteit beschikbaar is. IBM ontwikkelt daar de software voor.
Op de zolder van Vandebron aan de Herengracht in Amsterdam zijn enkele tientallen IT-specialisten bezig om algoritmes te bedenken waarin het gedrag en de voorkeuren van de klanten verwerkt kunnen worden. Hoe ziet de gemiddelde week van de klant eruit? Hoe vaak wordt de auto gebruikt? Moet de batterij altijd helemaal vol zitten? Op welke uren kan de batterij van de auto worden ingezet voor de elektriciteitsmarkt, en tegen welke minimale prijs? Welk risico wil de klant lopen dat zijn elektrische auto wellicht niet is opgeladen?
De nationale netbeheerder Tennet gaat het deze zomer met het Amsterdamse groene-energiebedrijf uitproberen. „Wij brengen de energietransitie en digitalisering samen”, zegt René Kerkmeester, hoofd digitalisering bij Tennet. Niet zozeer omdat Tennet een gat in de markt ziet, maar omdat het moet om in de toekomst leveringszekerheid en betaalbaarheid te kunnen garanderen.
Proef deze zomer
Als deze zomer de proef ‘live’ gaat, worden de gegevens van tweehonderd klanten van Vandebron gekoppeld aan de balanceringsmarkt. Dat betekent dat er elke 4 seconden een signaal van Vandebron naar Tennet gaat met informatie hoeveel capaciteit er de komende minuten beschikbaar is.
Voorhorst: „Het bij elkaar brengen van grote hoeveelheden kleine productie is de toekomst. In deze proef gaat het wat ons betreft om niks, je zult het verschil niet eens zien in ons systeem. Maar ik wil de mechanismen uittesten en beschikbaar hebben. In Nederland hebben we ervoor gekozen om de markt zo veel mogelijk te laten doen. We zijn nu de voorwaarden aan het onderzoeken waaronder dat ook werkelijk kan.”
>> Kijk op NRC.nl voor meer informatie
In de PC-Active die eind deze maand op de mat valt wordt blockchain-technologie nader uitgelegd
