Wat is Gaia-X en wat gaan we ervan merken?

Misschien heb je de naam wel eens bij ons voorbij zien komen: Gaia-X. Sowieso ga je die vaker horen, want Gaia-X gaat een grote invloed hebben op de digitale toekomst van Europa. Deze digitale infrastructuur voor dataopslag en -uitwisseling moet ons continent onafhankelijk maken van de grote commerciële cloud-aanbieders. Hoe staat het ervoor?

Uitwisseling van data is een essentieel onderdeel van de digitale samenleving. In het dagelijks leven verstuur je constant data naar anderen via berichten of e-mails. Ook op grote schaal vindt elk moment van de dag een enorme data-uitwisseling plaats tussen bedrijven, overheden, zorg- en onderwijsinstellingen - onderling, maar ook met hun klanten, burgers en patiënten. Het merendeel van die datatransacties en dataopslag gebeurt extern, in de cloud. En door de groeiende digitalisering van de maatschappij, waaronder het Internet of Things neemt die datastroom nog eens exponentieel toe.

De cloud-omgevingen die wij kennen en gebruiken, zijn echter vrijwel allemaal in handen van Amerikaanse techreuzen als Microsoft, Google, Amazon en Meta, iets dat veel Europese landen al jaren zorgwekkend vinden. Gaia-X moet de oplossing worden voor dit probleem: een eigen Europese digitale infrastructuur voor dataopslag en uitwisseling. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie riep Gaia-X in 2020 voor het Europese parlement zelfs uit tot een van de belangrijkste bouwstenen voor de Europese Digital Strategy. Het is een project waar de Europese Unie 150 miljard euro voor heeft uitgetrokken.

Oorsprong en visie
Gaia-X begon als een initiatief van de Frankrijk en Duitsland, de Franse en Duitse ministeries van Economische Zaken presenteerden het project in oktober 2019. In juni 2020 werd het project officieel gelanceerd. 
Elk deelnemend land heeft een eigen ‘Gaia-X-hub’. Daar kunnen bedrijven, universiteiten en organisaties zich bij aansluiten om data en kennis met elkaar te delen en en Gaia-X verder te ontwikkelen. Sinds juli 2021 is er ook een Nederlandse hub onder leiding van Peter Verkoulen van het TNO. In totaal zijn er momenteel driehonderd bedrijven en organisaties lid van zo’n hub. Bij de Gaia-X Hub NL zijn kennisinstituten als de Data Sharing Coalition en de Nederlandse AI Coalitie aangesloten, naast universiteiten en bedrijven als Philips.

Edge computing
De doelen van Gaia-X zijn zeer grootschalig en ambitieus: het creëren van een ecosysteem waarin data beschikbaar wordt gesteld, verzameld en gedeeld in een veilige en betrouwbare omgeving. Dit klinkt misschien als een soort cloud, maar dat is niet helemaal het geval. Gaia-X wordt namelijk de tegenhanger van het huidige, commerciële cloud computing, waar de eerder benoemde bedrijven als Google gebruik van maken. Gaia-X is gebaseerd op edge computing. Met edge computing worden data zo dicht mogelijk bij de originele bron opgeslagen in plaats van bij een centraal datacenter. Hierdoor kun je sneller en veiliger bij je data. Alle gebruikers behouden soevereiniteit en controle over hun data en alle deelnemers moeten zich houden aan de Europese GDPR-voorwaarden en regels om de privacy en veiligheid te garanderen.

Concrete plannen 
Een fundamenteel onderdeel van dit ecosysteem zijn de zogenoemde Data Spaces. Dit zijn specifieke sectoren zoals Gezondheidszorg, Energie en Mobiliteit, waarbinnen overheden, bedrijven en onderzoekers samen kunnen werken om Gaia-X-projecten op te zetten. In de data space Gezondheidszorg bijvoorbeeld delen organisaties hun kennis om voor betere diagnoses, onderzoek en behandelingen te zorgen, waarbij de patiënten te allen tijde controle houden over hun gegevens.



Gaia-X heeft een ‘5 Years Outlook’ die vorig jaar van start is gegaan. Na de ‘setup’ fase, is vanaf dit jaar de ‘adopt’ fase aan de beurt. Het doel van deze fase is om de Data Spaces uit te breiden en verder te ontwikkelen. Op dit moment maakt bovendien nog maar 26 procent van Europese bedrijven en organisaties gebruik van een vorm van cloudopslag. Dit betekent dat het grootste gedeelte van Europese data en applicaties nog niet toegankelijk en uitwisselbaar zijn. Gaia-X wilt dit percentage in de zogenoemde Digital Decade Objective de komende jaren verhogen naar 75 procent.
Als het tijdpad gehaald wordt, moet Gaia-X per 2025 een significante rol spelen in de wereldwijde data-economie.